JEFF BUCKLEY: MYSTERY WHITE BOY

(Artigo escrito no 2011 para o xornal online Certo, dentro da serie Música por dentro).

 Souben de Jeff Buckley cando morreu. O seu nome soábame, pero non foi ata pouco despois da súa desaparición que un amigo me emprestou un disco del. Entón embargoume a curiosa sensación de que chegaba tarde: a obra de Buckley xa estaba pechada. Xa non crearía máis música. Eu xa non podería seguilo en tempo real.

A historia de Jeff Buckley como músico, ademais do compoñente xeracional (naceu nos Estados Unidos en 1966), ten outros moi especiais: o de ser fillo de Tim Buckley, músico da California dos anos sesenta morto prematuramente; e o de terse lanzado a cantar por vez primeira en público nunha homenaxe ó seu finado pai. Ó parecer anteriormente só fora guitarrista de varios grupos. Cando rompeu a cantar descubriuse – tal vez tamén descubriu para si mesmo- como un cantante superdotado, cun rexistro extraordinario, semellante pero tamén máis amplo que o do seu pai. O seu selo persoal e a súa grande calidade como compositor e intérprete fixéronlle evitar a marca de “fillo de” dende o principio; moitos dos que aprecian a súa música nin sequera saben que o seu pai se dedicaba ó mesmo. Eu persoalmente tardei anos en escoitar algún disco do seu pai...e a verdade, prefiro ó fillo.

Jeff Buckley tamén morreu cedo, en 1997, ós 31 anos. Isto, queiramos ou non, condiciona a nosa escoita, sobre todo nas interpretacións máis sentidas, co único acompañamento da súa guitarra chea de eco, e coa súa voz etérea acadando notas coas que ingresar no coro dos serafíns. Parece que dalgún xeito, dende un punto de vista estético, ó morrer sendo mozo cumpría coa súa misión. Aí están a escuridade tanto da música, con estrañas e lúgubres harmonías, como das letras, como iremos vendo; versos como “a miña hora chegou” (“Grace”) cantado cunha convicción arrepiante. Meteuse no río Wolf (Tennessee), unha das ramificacións do Misisipi, totalmente vestido, para saír del xa sen vida; segue sen estar moi claro se ó facelo a súa vontade era a de desaparecer do mundo dos vivos. A súa breve existencia e romántica morte, coas súas melancólicas cancións como banda sonora, fustrigan as tendencias melodramáticas de moitos dos seus seguidores, e prestáronse a ingresalo no templo dos heroes caídos con pase VIP para ocupar a tumba dun moderno e fermoso Edgar Allan Poe. As circunstancias do artista sempre son importantes á hora de apreciar a súa arte, por suposto. Pero o que importa de verdade son as cancións, as boas cancións que nos illan do resto do mundo para reconectarnos a el cunha nova perspectiva.

Jeff Buckley só sacou un disco de estudio en vida, Grace (1994), moi celebrado xa dende o momento da súa aparición. Así que a maioría das gravacións que temos del son en directo (xunto con esbozos para o seguinte álbum, sacados ó mercado baixo o título Sketches for My Sweetheart the Drunk). Buckley curtiuse tocando nos pubs en solitario, facendo gala dun repertorio moi variado ó que lle daba un toque persoalísimo, mostra da súa grandeza. Aí está a complicidade co público e a intimidade do Live at the Sin-é, directo gravado nun local neoiorquino e no que se recollen dous concertos de 1993, con Buckley acompañado só pola súa guitarra, o que lle basta para encher todo o espazo coa súa música.

Coa súa banda e formando parte da súa presentación ó mundo existen dous directos esenciais: o do Olympia de París (dous concertos en xullo de 1995) e o que vou comentar nesta ocasión: Mystery White Boy.

En Mystery White Boy recóllese o que a súa nai e o guitarrista da súa banda Michael Tighe consideran o mellor da música de Jeff Buckley en directo. Ata onde oín (existen infinidade de gravacións de actuacións, moitas delas filmadas e dispoñibles en Youtube) creo que acertaron. Doce cancións que son unha pequena e espléndida mostra do seu labor – do que lle deu tempo a facer- nos escenarios do mundo enteiro dende febreiro do 95 ata o mesmo mes do ano seguinte. Inclúe sete cancións que tamén se gravaron en estudio para o Grace, outros tres temas propios e dúas versións.

É un disco suxestivo dende o mesmo título, que poderiamos traducir como “Misterioso mozo branco”. Imaxinemos a Jeff Buckley entrando nun garito do Sur profundo, as pantasmas dos bluesmen parando de tocar ó ver a aquel mozo pálido e o que pasa a partir de entón. Algo como Xesús entre os doutores.

Ó principio de Mystery White Boy escoitamos as conversas e as risas dun público non moi numeroso, supoño que nunha sala de concertos. Uns estalidos eléctricos anuncian o comezo da canción. O espazo faise maleable e medra mentres a guitarra arpexa unhas notas e a percusión toca un ritmo que anuncian que imos escoitar unha voz procedente do deserto. Os arranxos orientais de “Dream Brother” xurdiron da primeira vez que Buckley e Matt Johnson, o batería, tocaron xuntos, sen coñecerse aínda. Unha revelación de sol ardente e area para advertir a alguén de que non abandone ós que lle queren: “Non sexas como o que me fixo tan vello, non sexas como o que deixou atrás o seu nome, porque estanche a esperar como eu esperei polo meu, e ninguén veu nunca...” di o retrouso. “ Amo a túa voz e o teu baile demente, oio as túas palabras e coñezo a túa dor, coa cabeza entre as mans e o bico dela nos beizos doutro, os teus ollos fixos no chan e o mundo a xirar para sempre... durmido na area co mar mollándote.” A voz de advertencia tamén coñeceu os sufrimentos mundanos e a senda da autodestrución. Ó parecer Buckley escribiu esta canción para dicirlle a un amigo que deixase esa senda e non abandonase á súa moza embarazada. Aproveitou o que lle quería dicir ó seu amigo para facer unha canción onde tamén nos conta que el sabe o que é ser abandonado. A súa voz desátase tralo primeiro retrouso e voa, e libérase e cobra vida fuxindo do control do cantante, e entra na pasaxe instrumental e ti pregúntaste como é posible, o falsete non era tal, canta unha muller que despois é un home que despois é unha muller aló no deserto...e finalmente o océano, unha onda e todo enmudece. Aplausos e berros do público. Se eu tivera estado aí, non creo que puidera reaccionar tan rápido.

Imaxes de fantasmagoría na seguinte canción, de ataduras ó máis escuro da mente en “I Woke Up in a Strange Place” (“Espertei nun lugar descoñecido”), un chorro onírico de palabras, resaca e loita interior, potencia das guitarras e desconcerto e medo na voz do intérprete, que se torna en furia cara o final, cuspindo en “KISS The PIStol!” unha rima interior que culmina a canción.

Loita interior a causa de e marcando as relacións interpersoais, imaxes de romanticismo extremo, expresións de soidade e desexo ó botar de menos a unha muller, que sempre é moi fermosa no canto e nas palabras de Buckley; sobre isto versan a maioría das súas cancións. De feito, ó escoitar a descrición dunha muller, ou do que fai, por parte de Jeff Buckley, vexo ás mulleres máis fermosas de todas as que habitan as cancións. É o caso do obxecto de desexo de “Mojo Pin” (o “mojo” é un talismán sexual asociado ás prácticas vudú dos negros do sur dos EUA), con música coescrita polo guitarrista Gary Lucas, e que vai dirixida a unha beleza negra que se lle resiste ó protagonista: “Se só volveses a min, se te deitaras ó meu lado, non necesitaría este mojo para estar satisfeito”. A música é belísima, xurdindo suave, a voz tranquila, para estourar en cada retrouso, cada vez con máis potencia, ata o último BLAAAAAAACKKK!!! que desgarra a gorxa do cantante (é incrible que puidera facer isto e acto seguido volver ter a voz dunha muller anxélica). Esta é a canción que abre o Grace; como o resto das pertencentes a ese disco que aparecen aquí en directo, se eran intensas no estudio, agora sacódenche a alma, a voz chega máis abaixo no abismo ou máis arriba no ceo, a instrumentación é máis tenra ou máis salvaxe, as letras cobran unha nova vida e flúen libres (non se trata de cantar as letras tal e como están no disco; un artista de primeira recrea a canción mentres a toca, e isto supón que ás veces xorden dela palabras ou versos distintos, dependendo do sentimento, da memoria e das circunstancias.) Buckley, como todos os grandes, síntese plenamente vivo perante o público e dirixe a banda con ese sentimento.

“Lilac Wine” foi escrita por James Shelton en 1950 para un musical, pero fíxose coñecida pola versión de Nina Simone de 1966. Buckley fai varias versións das cancións que lle escoitou a esta grande intérprete, e sempre lles colle o pulso, debido sobre todo ó seu incrible rexistro vocal, ás cancións cantadas por mulleres. A versión de Simone antóllaseme como un paso evolutivo intermedio que levaría a esta incrible versión de Buckley. Oímos como se fai o viño de lilas, e como un se lamenta por amar demasiado, por beber demasiado. A súa cadencia identifícanos coa alma namorada perdida “na fresca noite do pantano”; o son etéreo dos instrumentos lévanos alí. Jeff arrastra ós músicos fóra de ton cara o final, e no último momento volven ó camiño aínda tirando del, que segue adiante con paso torpe, e saen do pantano... “Escoita...non vexo con claridade, non é ela vindo cara min?” Unha desas cancións polas que eu pagaría por tela escrito.

Esta canción enlaza perfectamente coa seguinte, a pesar de que están tomadas de concertos distintos; un acerto dos que ordenaron os temas no disco, supoño que Tighe e a nai de Buckley. Aquí ábrese o camiño cara o ceo. Buckley explica ó principio “Eh...esta é unha canción que algúns non escoitastes nunca...case ningún de vós.” Notas abertas collendo impulso para voar. Trátase de “What Will You Say”, (“Que vas dicir?”), coido que dirixida ó seu pai: “Pasou tanto tempo, eu só era un neno, que vas dicir cando vexas a miña cara?” Non quero poñerme freudiano, pero é o que hai. Jeff cruza aquí ó outro lado para encontrarse con Tim. Os dous músicos, seríalle difícil non identificarse co seu pai; os dous espíritos torturados e distorsionados, e unha nova profecía de Jeff adiantando o seu propio fin. “Pai, óesme? Coñécesme? Preocúpaste por iso, tan sequera?”; “Sinto o meu tempo arrastrándose cara un lento final...” e di “arrastrándose” (“crawling”) en falsete, é o que está a sentir e confirmarnos dende as súas vísceras. Non sei que se sentiría ó escoitala antes de que Jeff Buckley morrera, ou sen saber como morreu. Aquí o peso das circunstancias marcan a canción. Imposible separar narración do narrador; máis ben canción do cantante. Unha terceira persoa podería cantala hoxe e titulala “Historia de Jeff Buckley”.

“Last Goodbye” ( “Último adeus”) foi o maior éxito de Buckley nas listas; aquí podemos escoitar unha versión en París, con imitación de Edith Piaf incluída na súa presentación. Trata dunha ruptura e a busca das razóns da mesma, así como a dificultade da súa conveniente asimilación. Os sendeiros da mente non levan ó corazón: podemos argumentar que non nos coñecíamos, buscar unha ou outra razón. O caso é que non íamos a ningures, pero o lume vai tardar en apagarse.

O lume está sempre presente nas cancións de Buckley, tamén nas súas letras. A paixón fai arder as súas paisaxes. “O lume das lembranzas” (“Mojo Pin”); “ Repican as campás na torre da igrexa queimando pistas no meu corazón” (“Last Goodbye”)... e sobre todo, en “Grace”, a canción que deu título ó seu disco. O lume da Gracia Divina, “espera no lume” (wait in the fire”) di o retrouso unha e outra vez. Foi a primeira del que me chamou a atención e a primeira del que aprendín a tocar, un valse escuro e unha voz que sube e sube de ton, a noite, a lúa, o lume, a chuvia, o tempo que se vai, o golpe da batería caendo en “WAIT in the fire!”, “a miña hora chegou”, e un final abrupto.

Xusto entre “Last Goodbye” e “Grace”, como para conter o seu poder destrutor, está “Eternal Life”: “A Vida Eterna ségueme a pista, teño o meu cadaleito vermello brillante, só falta o último cravo”; “Fixestes un asasino do voso fillo aínda non nacido”. É unha nova “Masters of War”, unha nova “While My Guitar Gently Weeps” furiosa, con accesos de death metal destruíndo a Civilización a base de cuspirlle as preguntas clave no Terceiro Grado Final, cando aparece a Sombra no terceiro acto: ONDE ESTÁ O AMOR? ONDE ESTÁ A FELICIDADE? QUE É A VIDA? ONDE ESTÁ A PAZ?

“Dime, onde está o amor que di o voso profeta? A min só me parece unha prisión para os mortos viventes.”

“Eu tiña unha mensaxe para ti e ti décheslle a volta.”

Outra vez a pregunta: de que serviron 2000 anos de Evanxeo?

“Moodswing Whiskey”, coescrita con Tighe, é a desolación dunha mañá alcohólica nunha casa arruinada, disonancia pura, espello roto, o teu “paraíso de chatarra”, o teu “amor destrutor”, acróbatas apisoados “no nome da gravidade e polo prezo da entrada”, a chuvia de Seattle outra vez.

Como dixen ó principio, o repertorio de Buckley era- é- moi amplo. Unha noite dun concerto, segundo di na presentación, alguén lle lembrou no backstage a canción “The Man That Got Away” (“O home que marchou”), escrita por Harold Arlen e Ira Gershwin, e cantada por Judy Garland na película A Star Is Born aló polos anos 50. Jeff Buckley só coa súa guitarra fai xurdir o encanto dos corazóns rotos da época; canta en branco e negro como tomándose un pequeno descanso nun recuncho, como podería ter feito no backstage, como Judy Garland na película, tomando a última copa a porta pechada, só que decidiu facelo perante os que foron escoitalo aquela noite de mediados dos anos noventa. (E sen a “trapallada” de cambiarlle o xénero á canción, sen dicir “A moza que marchou”, como fixo por exemplo Sinatra con este tema, e como se fai moitas veces en casos semellantes.)

“Kangaroo” é unha canción de Big Star, un grupo americano dos setenta moi influinte para os músicos da xeración de Buckley. Unha vez máis, prefiro a versión de Jeff: tiña que cantala el, igual que “Lilac Wine”. A versión que escoitamos en Mystery White Boy foi, de xeito moi apropiado, a última dun concerto en Sidney. Aquí non é que se abra o espazo: con esta canción imos máis aló da Terra e miramos as constelacións dende outro sitio. Non hai lamentos nin lume: é a Inmensidade. “I first saw you”, “Vinte por primeira vez”, un verso e unha situación que se repite en miles de cancións e de historias, pero que aquí a min sóame auténtico, á primeira vez que viches a alguén que será importante na túa vida . Lembras todos os detalles. “Vinte coa mirada fixa no espazo”. Estes músicos recollen nese “aquí e agora” daquela noite en Sidney o son do Universo e fan que o poidamos escoitar.

“Deséxoche...como un canguro.” Irrupción inesperada deste verso, e ata aquí a historia de amor. Agora con vós un canguro en forma de notas de guitarra e baixo dando pequenos saltos ata que entra a batería como un daqueles canguros boxeadores, ollo coa forza dese estraño animal que derribou a Rocky Marciano! Final apoteótico. Buckley presenta á banda e cae o pano.

Aínda queda por escoitar unha coda. Buckley queda só para o final e sentimos que agora a despedida é definitiva. Aparece a sensación de que nunca máis o imos ver. Canta “Hallelujah/I Know It's Over”, a canción de Leonard Cohen coa dos Smiths intercalada. “Oín que había un acorde secreto que David tocaba para contentar ó Señor, pero a ti non che interesa a música, verdade?” Buckley toca ese acorde secreto ó principio da canción, un arpa no inverno cantando Aleluia. Venme á cabeza a cita de Chesterton: “O máis incrible dos milagres é que existen.”

Un artista milagroso, un dos mellores discos en directo da historia do que chamamos rock, e no que non hai solos de guitarra. Voz, actitude, paixón, cancións ardentes. Inevitable a pregunta nestes casos: Que tería pasado se Jeff Buckley seguise neste mundo? Xa nunca poderei escoitar esas cancións co seu intérprete e compositor vivo. Pero polo que a min respecta, o que lle deu tempo a facer é un material inesgotable. Faime esquecer que existe o Tempo.